Η σύνδεση της επιχειρηματικής δραστηριότητας με ηθικά, κοινωνικά και περιβαλλοντικά ζητήματα είναι πλέον επιτακτική. Η κοινωνία δίνει στις επιχειρήσεις την άδεια να λειτουργούν (license to operate) και απαιτεί ολοένα και περισσότερο από τις επιχειρήσεις να επιδεικνύουν ηθική και υπεύθυνη συμπεριφορά. Οι υπάλληλοι περιμένουν μια δίκαιη αντιμετώπιση και οι καταναλωτές σεβασμό στα δικαιώματά τους. Ομοίως, τα υπόλοιπα ενδιαφερόμενα μέρη (stakeholders) πιέζουν για διαφάνεια και υπευθυνότητα. Σε ορισμένο βαθμό οι επιχειρήσεις έχουν κατανοήσει τις νέες αυτές συνθήκες, έχουν ενσωματώσει αντίστοιχες πρακτικές στη λειτουργία τους και έχουν επαναπροσδιορίσει τον τρόπο που λαμβάνουν αποφάσεις. Ωστόσο, ηθικά διλήμματα προκύπτουν καθημερινά, καθώς οι επιχειρήσεις προσπαθούν να εναρμονίσουν την κερδοφορία τους με τις κοινωνικές και ηθικές πλευρές της λειτουργίας τους. Ηθικά διλήμματα επίσης εγείρονται και από τις σύγχρονες τεχνολογικές εξελίξεις αφού η ανάπτυξη και χρήση νέων τεχνολογιών όπως τεχνητή νοημοσύνη, η χρήση μεγάλων δεδομένων κλπ. δημιουργούν ερωτήματα αναφορικά  με τη σχέση ανθρώπου-μηχανής αλλά και με τις ευθύνες που καλείται το άτομο αλλά και η επιχείρηση να αναλάβει απέναντι στα νέα δεδομένα. Συνεπώς, η σχέση Επιχείρησης, Τεχνολογίας και Ηθικής αξίζει να συζητηθεί τόσο στην κοινωνία όσο και στο πιο στενό περιβάλλον του πανεπιστημίου.   

Βασικός στόχος του μαθήματος είναι να βοηθήσει τους φοιτητές να εντοπίζουν και να αξιολογούν τις ηθικές διαστάσεις των αποφάσεων που θα κληθούν να λάβουν στο μέλλον. Οι αποφάσεις που συνδέονται με ηθικούς προβληματισμούς είναι ίσως και οι πιο δύσκολες και απαιτητικές. Για το λόγο αυτό, το μάθημα είναι σχεδιασμένο να θέτει τους φοιτητές αντιμέτωπους με πραγματικά ηθικά διλήμματα και να τους εμπλέκει μέσα από γόνιμο διάλογο σε μια διαδικασία ανάλυσης των διαστάσεων κάθε διλήμματος.

Μαθησιακοί Στόχοι

Οι φοιτητές μετά το πέρας του μαθήματος θα είναι σε θέση:

• Η κατανόηση του ρόλου της ηθικής στις επιχειρήσεις. Η αναγνώριση ηθικών ζητημάτων μέσα στις επιχειρήσεις
• Η εφαρμογή σημαντικών εννοιών και θεωριών (π.χ. ωφελιμισμός, δεοντολογία κλπ.) σχετικά με ηθικές αξίες για την επίλυση επιχειρησιακών ζητημάτων
• Κατανόηση των ωφελειών που προκύπτουν από την ηθική συμπεριφορά των επιχειρήσεων και σύνδεση με τις έννοιες της ανταγωνιστικότητας και της αειφορίας
• Κατανόηση των σύγχρονων ηθικών διλημμάτων που εγείρονται από την ανάπτυξη νέων τεχνολογιών (τεχνητή νοημοσύνη και ηθική, μεγάλα δεδομένα και ηθική κλπ.)
• Απόκτηση σφαιρικής αντίληψης των σύγχρονων θεμάτων που σχετίζονται με τη διαφθορά αλλά και εφαρμογή μηχανισμών κατά της διαφθοράς στους σύγχρονους οργανισμούς.

Το μάθημα στοχεύει στην ανάπτυξη των ακόλουθων ικανοτήτων:

• Προσαρμογή σε νέες καταστάσεις 
• Λήψη αποφάσεων 
• Ομαδική εργασία 
• Εργασία σε διεθνές περιβάλλον 
• Εργασία σε διεπιστημονικό περιβάλλον 
• Σεβασμός στη διαφορετικότητα και στην πολυπολιτισμικότητα 
• Σεβασμός στο φυσικό περιβάλλον 
• Επίδειξη κοινωνικής, επαγγελματικής και ηθικής υπευθυνότητας και ευαισθησίας σε θέματα φύλου 
• Άσκηση κριτικής και αυτοκριτικής.

1. Εισαγωγή στην επιχειρηματική ηθική
   • Τι είναι επιχειρηματική ηθική. Που έγκειται η σημαντικότητα της επιχειρηματικής ηθικής;
   • Ο ρόλος της επιχειρηματικής ηθικής στην ανάπτυξη και τη βιωσιμότητα των επιχειρήσεων.
   • Ηθικά ζητήματα με τα οποία έρχονται αντιμέτωπες οι επιχειρήσεις στο σύγχρονο επιχειρηματικό περιβάλλον.
   • Αιτίες ηθικών προβλημάτων στις επιχειρήσεις
   • Η διάκριση μεταξύ ηθικών επιχειρηματικών πρακτικών και νόμιμων επιχειρηματικών πρακτικών.
   • Ηθική, Οικονομία και Νόμος.
   • Η επιχείρηση ως μέρος ενός «οικοσυστήματος», διεθνές περιβάλλον, παγκοσμιοποίηση. Ο ρόλος των ενδιαφερόμενων μερών.
2. Η ηθική στη Διοίκηση: Manager, Ηγεσία
   • Μοντέλα ηθικής διοίκησης.
   • Ο ρόλος της ανώτατης διοίκησης στη διαμόρφωση ηθικού κλίματος, πυλώνες ηγεσίας.
   • Ανάπτυξη ηθικής σκέψης: Kohlberg’s Levels of Moral Development.
   • Παράγοντες που επηρεάζουν την ηθική των manager και των εργαζομένων.
   • Παράγοντες που επηρεάζουν το ηθικό κλίμα μίας επιχείρησης και βελτίωση της ηθικής της κουλτούρας.
   • Βέλτιστες πρακτικές για τη βελτίωση της δεοντολογίας μίας επιχείρησης.
3. Θεωρίες ηθικής και λήψης αποφάσεων
   • Προσεγγίσεις ηθικής συλλογιστικής: Εισαγωγή. 
   • Σχετικισμός: Έννοια, βασική αρχή, προβλήματα.
   • Ωφελιμισμός: Έννοια, βήματα εφαρμογής, πλεονεκτήματα, προβληματισμοί, παραδείγματα.
   • Δεοντολογισμός: Ορισμός, βασική ιδέα, πλεονεκτήματα, προβληματισμοί, παραδείγματα.
   • Δικαιοσύνη: Από τη δημοκρατία του Πλάτωνα στη θεωρία δικαιοσύνης του John Rawls. Εφαρμογή του κριτηρίου της δικαιοσύνης. Πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα.
   • Αρετή και Ηθική συμπεριφορά: Χαρακτηριστικά του ενάρετου ηγέτη-manager, εφαρμογή στην πράξη, παραδείγματα.
   • Σύνθεση Θεωριών για λήψη Επιχειρηματικών Αποφάσεων, συμπεράσματα, εφαρμογή στην πράξη.
   • Προσεγγίσεις Κοινωνικής Ψυχολογίας προς επεξήγηση της ανθρώπινης συμπεριφοράς στην κοινωνία και στο περιβάλλον της επιχείρησης (υπακοή στις αρχές, κοινωνική συμμόρφωση, γνωστική ασυμφωνία κ.α.)
4. Ηθικά διλήμματα και αποφάσεις στις επιχειρήσεις
   • Ηθικά διλήμματα στις  Επιχειρήσεις: Κριτήρια Προσλήψεων, Ισότητα Ευκαιριών, Αντισταθμιστικές Πολιτικές, Υποχρεώσεις Εργαζομένων, Διαφήμιση, Ανταγωνισμός, Νομικό Πλαίσιο & Επιχειρηματική Δραστηριότητα, λειτουργία επιχείρησης σε μια «διεφθαρμένη» αγορά.
   • Ηθικά διλήμματα στον εργασιακό περιβάλλον: Φυλετική διάκριση, εκφοβισμός υπαλλήλων, σεξουαλική παρενόχληση, προστασία προσωπικών δεδομένων.
   • Καταγγελία παρατυπιών και σχετικά προγράμματα ελέγχου και ηθικού κώδικα (whistle blowing, code of ethics, κ.α.). 
   • Διλήμματα που προκύπτουν στις πολυεθνικές εταιρίες. 
5. Ηθική και διαφθορά
   • Ορισμοί και τύποι οργανωσιακής διαφθοράς.
   • Επιπτώσεις της διαφθοράς σε πολλαπλά επίπεδα.
   • Πηγές διαφθοράς– άτομα ή οργανισμοί; (Bad apples or bad barrels?).
   • Το τρίγωνο της διαφθοράς.
   • Κανονικοποίηση της διαφθοράς.
   • Μηχανισμοί διευκόλυνσης.
   • Μηχανισμοί αντιμετώπισης της διαφθοράς.
6. Εταιρική κοινωνική ευθύνη
   • Τι είναι εταιρική κοινωνική ευθύνη.
   • Η εταιρική κοινωνική ευθύνη ως σύστημα επιχειρηματικής ηθικής.
   • Βιώσιμη Ανάπτυξη και έννοιες βιωσιμότητας
   • Κυκλική Οικονομία-ένα νέο μοντέλο βιώσιμης ανάπτυξης
   • Περιβαλλοντική υπευθυνότητα και Κοινωνικές Επιχειρήσεις.
7. Ηθική και Τεχνολογία
   • Ηθικά διλήμματα από τις αναδυόμενες τεχνολογίες
   • Τεχνητή νοημοσύνη, Δεδομένα μεγάλης κλίμακας 
   • ηλεκτρονική εποπτεία και δικαιώματα στο χώρο εργασίας
   • προστασία προσωπικών δεδομένων χρηστών
   • μέσα κοινωνικής δικτύωσης
   • κλοπή πνευματικής ιδιοκτησίας

Η αξιολόγηση των φοιτητών βασίζεται σε δύο κριτήρια: 

1. Παρουσίαση και παράδοση γραπτής εργασίας.
2. Επίδοση στις τελικές εξετάσεις.

Ο τελικός βαθμός θα προκύψει ως εξής:

• Eργασία: 30%.
• Τελικές Εξετάσεις: 70%.

Ανατίθεται ομαδική εργασία η οποία έχει ως στόχο την πρακτική εφαρμογή των εννοιολογικών πλαισίων και των εργαλείων που διδάχθηκαν οι φοιτητές σε πραγματικές μελέτες περίπτωσης. Οι φοιτητές θα παρουσιάσουν την εργασία στην αίθουσα διδασκαλίας, ώστε να εξοικειωθούν στην παρουσίαση εργασιών και να γίνει ανταλλαγή απόψεων με το σύνολο του τμήματος.

Τα κριτήρια αξιολόγησης περιλαμβάνουν την κατανόηση της ύλης του μαθήματος και την άσκηση κριτικής σκέψης από τους φοιτητές, τόσο στο παραδοτέο της εργασίας τους, όσο και στις μελέτες περίπτωσης που θα αναλύσουν κατά τη διεξαγωγή των εξετάσεων. Υλικό, οδηγίες και αναλυτικά κριτήρια αξιολόγησης περιλαμβάνονται στην ηλεκτρονική πλατφόρμα του μαθήματος.

1. Ferrell O.C., Fraedrich J., Ferrell L. 2023. Επιχειρηματική Δεοντολογία και Ηθική. Broken Hill Publisher LTD.
2. Rasche A., Morsing M., Moon J. (Συγγρ.) - Σαχινίδης Α., Ρουμελιώτης Μ. (Επιμ.). 2020. Εταιρική κοινωνική ευθύνη. Στρατηγική, επικοινωνία, διακυβέρνηση. Εκδόσεις Κριτική Α.Ε.
3. Φάκελος μαθήματος (σημειώσεις διδάσκουσας, άρθρα, δικτυακές πηγές, φύλλα εργασίας κ.α.) που επικαιροποιείται ανά ακαδημαϊκό έτος.

Επιπρόσθετη Βιβλιογραφία

• Stanwick P & Stanwick S. 2014. Understanding Business Ethics. Sage
• Ronald L. Sandler ed. 2013. Ethics and Emerging Technologies. Palgrave Macmillan."
• Θανόπουλος, Γ. N. Επιχειρηματική Ηθική και Δεοντολογία. Αθήνα: Interbooks, 2003.

-